Chẳng biết xu xoa xuất hiện bao giờ nhưng là món quen thuộc, giải nhiệt từ những mùa hè tuổi thơ. Ngày đó, làng tôi không được mấy nhà có quạt máy, vào những trưa hè như thế này, ăn một ly xu xoa thì không gì bằng. Cái vị biển mát lành thanh tao trong từng muỗng xu xoa vậy mà cứ theo tôi đến tận bây giờ.

"Xu xoa" có nhiều tên gọi, lúc "xoa xoa", lúc "xu xa", và dù được gọi bằng tên gì thì đều là món ăn vặt mà nhiều gia đình miệt biển biết nấu. Nguyên liệu chính để nấu xu xoa là một loại rong câu thường mọc trên các gành đá quanh đảo Cù Lao Chàm (xã đảo của Hội An). Rong nấu xu xoa chất lượng tốt nhất là những loại rong già, cọng dài, chắc khỏe, ít rong đen, ít cát sạn. Về mặt dinh dưỡng, rong có tính mát, thanh nhiệt, giải độc, nhuận tràng…

Món xu xoa từ rong biển là một lựa chọn tuyệt vời giúp giải nhiệt sau khi đi nắng hay lao động ra mồ hôi nhiều, bên cạnh đó còn có tác dụng khử thấp, trừ phong. Nhưng mỗi lần nấu xu xoa phải chọn những ngày thật rảnh rỗi, bởi xu xoa nấu từ rong biển đâu như bột rau câu pha sẵn đóng gói. Để làm sạch sợi xu xoa trước khi bắc lên bếp nấu cũng kỳ công cả buổi, rất công phu.

Rong câu sau khi hái được đem xả bằng nước biển cho sạch bụi, đồng thời gạt lọc đá, cát sạn, san hô dính trong rong. Sau đó mang về nhà xả lại bằng nước ngọt, bắt đầu lượm thêm cát sạn ra. Tiếp tục làm sạch với nước như vậy nhiều lần, cho đến khi rong trắng mới mang đi phơi khô dưới nắng rồi đánh thành bánh để dùng dần. Mùa thu hoạch rong câu chỉ bắt đầu từ những ngày đầu hạ đến cuối tháng 8 âm lịch là hết. Nên người bán xu xoa thường phải trữ rong câu trong mùa để dành nấu quanh năm.

Trước khi nấu xu xoa, rong tiếp tục được ngấm nước hơn

4 tiếng đồng hồ, rửa và lượm lặt sạch sẽ lần cuối mới cho vào nồi nấu cùng lượng nước vừa phải. Rong bắt đầu sôi lên, thêm nước cốt chanh, chừng hơn 40 phút thì rong rã ra, tiếp tục công đoạn lọc nước xu xoa. Rong được cho vào một túi vải, sau đó dùng một thanh tre được vót sạch ép chặt để nước xu xoa chảy ra. Độ vài giờ sau, nước xu xoa đông đặc lại có màu xanh đậm. Xu xoa đông đặc có thể cắt thành tảng cho vào thau để dành ăn dần. Chỉ khi nào dùng, mới cắt ra từng khối nhỏ vừa ăn.

Xu xoa ngon một phần quan trọng là nhờ nước đường. Má tôi chọn bằng được loại đường bát mía mật, thắng nước vừa có độ keo, ngọt lịm nhưng không bị khét. Lúc nấu, nhỏ vài giọt chanh, thêm vài lát gừng, như vậy càng tăng thêm phần ý vị cho người thưởng thức. Mỗi lần nhìn bàn tay khéo léo của má rải nước đường thành những vòng ngoằn ngoèo lên những miếng xu xoa nhỏ nhắn nằm gọn trong ly đã thấy muốn kề môi húp liền.

Chiều nay, từng cơn gió nam vô tình thoảng đưa cái nóng ngày hè, chợt lòng xốn xang khi má lom khom dưới bếp bắt đầu nấu món xu xoa quen thuộc. Thưởng thức ly xu xoa mát lành vị biển, từng miếng tan trong miệng, hòa quyện cùng vị ngọt thơm từ nước đường má nấu, bỗng thấy cái oi bức giữa ngày hạ phút chốc tan đi đâu…